Замонавий ҳаётда ноаниқлик ҳар биримизнинг доимий ҳамроҳимиз. Қандайдир қарор қабул қилиш учун кўпинча бизда етарли маълумот йўқ. Биз бирор нарсани тахмин қилишимиз, бирор нарсага йўл қўйишимиз ва хато қилмасликка умид қилишимиз керак.
- Банк кредит бериб, унинг қайтишига умид қилади.
- Шифокор даво чорасини буюриб, беморнинг тузалишини кутади.
- Суғурта агенти полисни ёзаётганда, суғурта ҳодисаси юз бермаслигидан манфаатдор.
Aслида қандай бўлиши маълум эмас, аммо қарорни ҳозирданоқ қабул қилиш керак. Бу ноқулай. Тўғрими?
Бундай ҳолда, бизни қизиқтирган воқеа эҳтимолини скоринг усули қутқариш учун келади. Мисол учун, илгари шунга ўхшаш ҳодисалар юз берган ва бу вазиятларни тасвирлайдиган хусусиятлар тўплами мавжуд. Aгар бизни қизиқтирадиган воқеа қандай хусусиятларга эга эканини тушунсак, унда биз бундай ҳодисанинг бошланишини тахмин қилишимиз мумкин.
Aгар бизни қизиқтирадиган воқеа маълум бир шахснинг келажакдаги ҳаракати бўлса, бу ҳолда скоринг ишининг тамойили шунга ўхшаш ижтимоий, демографик, мулкий, молиявий ва бошқа хусусиятларга эга бўлган одамлар шунга ўхшаш хатти-ҳаракатларни кўрсатиши ҳақидаги тахминни статистик тасдиқлашдир. Биз солиштирадиган хусусиятлар қанчалик кўп бўлса, бизнинг хулосаларимиз аниқроқ бўлади.
Оддий мисол: агар қарз олувчилар кредит ёки займ бўйича тўловларни сезиларли ёки мунтазам равишда кечиктиришга йўл қўйсалар, скоринг модели буни эслаб қолади ва шунга ўхшаш хусусиятларга эга бўлган янги одамларни исталмаган қарз олувчилар деб ҳисобланади. Шу тариқа келгусидаги дефолтларнинг даражасини сезиларли даражада камайтириш, келажакдаги жазо харажатларидан қочиш, ссудаларни эҳтимолий йўқотиш учун заҳиралар миқдорини камайтириш, энг яхши сифатли кредит портфелини яратиш мумкин.
Молия муассасаси скорингсиз ҳам мавжуд бўлиши мумкинми?
Aлбатта, агар уни қуйидагилар қизиқтирмаса:
- қарз олувчини баҳолашда хатолар ва суиистеъмол қилишлик ҳолатларини бартараф этиш;
- ҳар бир мурожаатни кўриб чиқишда бир хил объектив ёндашув;
- қарз олувчининг чексиз сонли хусусиятларини ҳисобга олиш имконияти;
- портфел сифатини йўқотмасдан кунига юзлаб кредитлар ва займлар бериш имконияти;
- қарор қабул қилиш вақтини бир неча дақиқагача қисқартириш;
- кредит портфелининг максимал даромадлилиги.
Потенциал буюртмачилар билан мулоқот чоғида скоринг тушунчасига киритилган маъновий фарқлар туфайли кўпинча тушунмовчиликлар пайдо бўлади.
Баъзилар учун скоринг – бу келажакдаги дефолт ҳодисанинг эҳтимолини баҳолаш учун статистик моделни яратишдир. Ушбу таъриф классик таърифга яқин.
Бошқалар учун скоринг – бу турли хил манбалардан олинган шахс ҳақида маълумот тўплайдиган, ушбу маълумотларни таҳлил қиладиган, муайян қоидалар асосида текширадиган ва берилган кредит ёки займ аризасини қандай бажариш бўйича аниқ тавсиялар берадиган тизим.
Иккинчи таъриф кредит беришда қарорларни қўллаб-қувватлаш тизимининг ишлашини тавсифлайди. Унда скоринг фақат буюртманинг босқичларидан бири сифатида қўлланилади ва қатъий талаб қилинмайди. Шуни тан олиш керакки, кўпчилик одамлар скоринг атамаси тўғрисида мана шундай тушунчага эга. Ушбу ҳодисанинг мумкин бўлган сабаби – бу ишбилармонлик фаолияти бўйича тажрибанинг етишмаслиги.
Скоринг моделини ишлаб чиқиб, синовдан ўтказгандан сўнг, уни бизнес жараёнларида қўллаш бўйича табиий савол туғилади. Ушбу мавзу “кредит конвейери” га бағишланган кейинги мақолалар туркумида муҳокама қилинади, акс ҳолда кредит ёки қарз бериш тўғрисида қарор қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими ҳам дейилади.
Кейинги мақолада биз дефолт эҳтимоли ҳамда унинг сифатини баҳолаш ва ҳолатини мониторинг қилиш учун скоринг моделини ишлаб чиқиш жараёнини кўриб чиқамиз.
Маълумот:
Loginom Company — маълумотларни йиғиш, бирлаштириш, тозалаш, моделлаштириш ва визуаллаштириш масалаларини қамраб олган, маълумотларни чуқур таҳлил қилиш тизимларини ишлаб чиқишга ихтисослашган етакчи Россия компанияси. Биз тижорат ва давлат компаниялари учун даромадларни кўпайтириш, ҳаражатларни камайтириш ва хатарларнинг олдини олиш учун инновацияларни жорий этишга, янада оқилона ва тўғри бошқарув қарорларини қабул қилишга ёрдам берамиз.
